Verreweg de meeste HSP’ers houden van
rust en vrede. Vooral van vrede. Meningsverschillen en ruzies worden liever
vermeden en voorkomen dan aangegaan. Verbaal (en uiteraard ook fysiek) geweld,
vooral wanneer dat direct tegen de hooggevoelige is gericht, leiden er nog al
eens toe dat de hooggevoelige mens dichtklapt en blokkeert.
Wat is de verklaring voor zo’n emotionele blokkade? Stel je voor dat
iemand boos op je is en tegen je begint te schreeuwen en te schelden. Je wordt
uitgemaakt voor rotte vis en je krijgt beledigingen en verwijten naar je hoofd
geslingerd. De luide stem en de nonverbale boodschappen die je te incasseren
kijgt maken dat je schrikt, en wie schrikt krimpt innerlijk in elkaar. Door de
schrik en de daarmee gepaard gaande paniek komt er een stoot adrenaline vrij,
en iedereen weet zo ongeveer wel dat adrenaline een stresshormoon is dat de
“vecht- of vluchtreactie” tot gevolg heeft. Afhankelijk van je karakter zul je
aan het geweld willen ontsnappen of verlies je je zelfbeheersing en begin je
terug te schreeuwen. Zowel het verlangen om weg te komen als de onbeheersbare
neiging om je stem te verheffen zijn het resultaat van een innerlijke
kortsluiting door een overmaat aan sensoriale input, mogelijk in combinatie met
angst en het gevoel te worden aangevallen.
De meeste HSP’ers slaan akuut dicht en zijn niet in staat om nog maar één
woord uit te brengen. Ze voelen zich als verlamd. Een klein percentage
hooggevoeligen reageert met terugschreeuwen. Hoewel die laatste reactie niet
meteen een blokkade lijkt te zijn, is hij dat wel, aangezien de
terugschreeuwende hooggevoelige net zomin tot coherente gedachten in staat is
en goed kan luisteren naar wat hem precies wordt verweten als de HSP’er die
zich volkomen verlamd voelt.
Ik behoorde tot de groep van HSP’ers die dichtslaan. En niet alleen
klapte ik dicht, ik voelde zelfs fysieke pijn wanneer er tegen me werd
geschreeuwd. Dat was vóór ik van hooggevoeligheid had gehoord en ik er geen
flauw idee van had dat ik een HSP’er ben. Ik dacht altijd dat de pijn die ik
voelde het gevolg was van het feit dat ik pacifiste was (overigens, dat ben ik
nog steeds). Maar intussen weet ik dat er heel iets anders aan de hand is: dat
dichtslaan komt door die kortsluiting als gevolg van te veel sensoriale input
en angst, en het heeft helemaal niets te maken met het feit dat ik tegen oorlog
ben. Blokkeren komt zuiver en alleen door
een te grote aanslag op de zintuigen en door angst.
Iemand opzettelijk geen antwoord geven, iemand expres negeren is een van
de meest gebruikte strategieën binnen wat passieve agressie word genoemd. Het
lijkt onschuldig, maar het “slachtoffer”, degene die genegeerd wordt, ervaart
het doodzwijgen duidelijk als een daad van agressie. Misschien is het je wel
eens overkomen; dan weet je hoe erg het is. Ben je geblokkeerd geraakt op de
manier zoals die hierboven is beschreven en ben je niet in staat om de persoon
die tegen je tekeer gaat antwoord te geven, dan is het niet ondenkbaar dat
diegene jouw zwijgen als een daad van agressie ervaart en nóg woedender wordt.
Het is van belang om te begrijpen dat een ander niet kan weten wat er in
ons omgaat, net zomin als wij met enige zekerheid kunnen weten wat een ander
denkt of voelt. (Hou er rekening mee dat je intuitie niet betrouwbaar is
wanneer je angstig of boos bent). Daarom
zullen we toch íets moeten zeggen, als is het maar om de ander te laten weten
dat je nú niet op zijn verwijten kunt ingaan, maar dat je dit later (Over een
uur? De volgede dag?) zult doen. Probeer zo
specifiek zo mogelijk te zijn. Op die manier voelt de ander zich gehoord en
gezien, weet hij waar hij aan toe is en kan hij er gerust op zijn dat het niet
om een passief agressieve aanval van jouw kant gaat. Duidelijkheid zorgt voor
kalmte.
Hoe meer ik over dit gedrag nadacht en er met anderen over sprak, des te
duidelijker het me werd dat er onder de hooggevoeligen toch wel sprake is van
een zekere neiging tot het gebruik van passief-agressieve strategieën. Waarom?
Als eerste omdat we geen heiligen zijn. Goed, we hebben onze morele waarden en
daar zijn we trots op, en waarschijnlijk zijn we ook “goede” mensen en helpen
we graag en waar we kunnen, maar dat wil niet zeggen dat we nóóit eens een
moment zouden hebben waarop we niet van een ander zouden willen winnen, hem of
haar de baas zouden willen zijn, of deze of gene niet eens een lesje zouden
willen leren. (Heb je kinderen en geef je die wel eens straf wanneer ze weer
eens zo “ontzettend klierig” zijn?) Dáárom,
én omdat, zoals we al zeiden, de meeste HSP’ers moeite hebben met ruzie en we
graag een vriendelijke en aardige indruk willen maken.
Over passieve agressie
Je zou kunnen zeggen dat passieve agressie een uiterst destructief
gedragspatroon is waarbij de persoon de indruk wekt dat hij vriendelijk,
toegeeflijk en behulpzaam is, terwijl hij in werkelijkheid de ander zo veel
mogelijk dwars probeert te zitten. Het is een soort van wraakgedrag dat
voortkomt uit (al dan niet bewust) onderdrukte woede. We zien het binnen
relaties, tussen ouders en kinderen, op scholen, op het werk… kortom, overal
waar mensen met elkaar in contact komen. We zien het onder hooggevoeligen, en
bij mensen met een normale mate van gevoeligheid. Maar vergis je niet: de
werking die van dit schijnbaar onschuldige gedrag uit gaat is absoluut
vernietigend. Mocht je iemand kennen die
dit soort tactieken gebruikt, wees dan op je hoede. En mocht het zo zijn dat
jij zo’n HSP’er bent die blokkeert en dan –omdat je niet anders kunt— ook
gedrag van dit type vertoont, doe dan alsjeblieft je uiterste best om hier iets
aan te veranderen, vooropgesteld dat je een ander niet onnodig pijn wilt doen.
Ik hamer er bij mijn cliënten altijd op hun eigen gedrag zorgvuldig te reviseren
(en in dit geval zou je ook eens kritisch naar het gedrag van anderen moeten
kijken). Soms bedienen we ons van strategieën waar ogenschijnlijk niks mis mee is,
maar die toch een passief-agressief kantje hebben waardoor we minder aardig en
empatisch over komen dan we willen.
Hier volgt een aantal voorbeelden van schijnbaar onschuldig en
vredelievend gedrag dat in werkelijkheid alles behalve onschuldig, en bepaald
gewelddadig is.
‘Nee hoor, ik ben
helemaal niet boos.’
Veel hooggevoeligen
hebben de gewoonte hun boosheid te onderdrukken en er zijn dan ook heel wat
HSP’ers die vinden dat woede negatief en slecht is. Daar komt bij dat boosheid
een uiterst complexe emotie is waardoor je, juist als gevolg van die
complexiteit, kunt blokkeren. Hou er rekening mee dat het negeren en het
onderdrukken van de woede die je voelt, juist geldt als het meest voorkomende,
klassieke passief-agressieve gedrag. Ontkennen dat je boos bent terwijl de
stoom uit je oren spuit staat gelijk aan een leugen; het conflict gaat er niet
van over, het wordt er alleen maar groter op.
‘Je gaat je gang maar.
Doe wat je niet laten kunt.’
Mokken en je
emotioneel terugtrekken is nog zo’n klassieke strategie binnen het scala van de
passieve agressie. Het betreft een indirecte uiting van woede waarmee je de
deur tot een open en eerlijke dialoog
stevig dicht gooit. Ook hier kan de emotionele blokkade in het spel
zijn, evenals het onvermogen –vaak uit angst— de woede toe te laten en te
uiten. Als je deze zinnetjes van jezelf kent, raad ik je aan eens bij jezelf na
te gaan op welke momenten je ze gebruikte en wat je intentie erbij was.
‘Ik kom eraan…’
Zeggen dat je iets
doet en het vervolgens niet doen, hoort ook thuis in het rijtje strategieën van
passief agressief gedrag. Het is een halve waarheid, een leugen dus eigenlijk,
die rechtstreeks van invloed is op de levenssfeer van de person die je hulp of
je aandacht nodig heeft. Je creëert een machtssituatie met een subtiele, quasi
passieve ondertoon. Bij dit zinnetje hoort nog een tweede: ‘O, ik wist niet dat
je nu metéén bedoelde.’ Mocht je nog twijfelen aan de enorme
agressieve lading van deze twee uitspraken, probeer je dan maar eens te
herinneren of iemand ze ooit tegen jou heeft gebruikt, en zo ja, hoe je je toen
voelde.
‘O, maar jij wilt het
ook altijd zó perfect!’
Wanneer uitstellen of
rekken geen optie is, dan heeft de passief-agressieve persoon nog een troef
achter de hand. Hij doet dan wèl wat er van hem gevraagd wordt, maar hij doet
dat dan slecht en ver beneden de maat, of tergend langzaam. Je kunt denken aan
een leerling die zijn huiswerk halfslachtig heeft gemaakt, of aan een
huisgenoot die je “helpt” met boodschappen doen en dan juist nèt datgene
“vergeet” waar je om zit te springen, of dat er meer wordt uitgegeven dan de
afspraak was. Wat we zien is dat de person de afspraak wèl nakomt (hij bedoelt
het schijnbaar goed) maar hij doet opzettelijk iets verkeerd. Wanneer de ander
hem dan ter verantwoording roept, verschuilt hij zich achter het zogenaamde
perfectionisme van de ander.
‘Ik dacht dat je het
wist.’
Een verhaal vertellen
maar een belangrijk onderdeel daarvan verzwijgen is nog zo’n typisch
passief-agressieve tactiek. Het spreekt bijna vanzelf dat het weggelaten deel
van het verslag juist dát stuk is dat tot problemen zou kunnen leiden. Dit is een strategie die veel HSP’ers bekend
zal voorkomen juist omdat, zoals we al zagen, hooggevoelige mensen veelal
huiverig zijn voor ruzies en conflicten. Ik kan niet nalaten om het nog maar
eens te zeggen: een problem verdwijnt niet door het te verzwijgen, integendeel,
het wordt er juist groter op.
‘Het was maar een
grapje.’
Sarcasme is de laatste
strategie die ik hier wil noemen. Hierbij geeft de spreker hardop uiting aan
zijn ergernis, maar in plaats van dat op een eerlijke, zuivere manier te doen,
doet hij het op indirecte en sociaal aanvaardbare wijze. Maakt zijn ‘tegenstander’ vervolgens een
gekwetste en beledigde indruk, dan trekt de ‘aanvaller’ onmiddellijk het
boetekleed aan en zegt, op zijn beurt diep gekwetst, iets in de trant van:
‘Goh, ik wist niet dat je geen gevoel voor humor hebt.’
Ik hoop dat deze
voorbeelden voldoende verhelderend zijn om je een duidelijk beeld te geven van
een sort gedrag waar ogenschijnlijk niets op aan te merken is maar waarvan,
onder de oppervlakte, een hele nare en ongrijpbare agressieve werking uit gaat
die onvermijdelijk tot conflicten leidt. Ik zei het al en ik zeg het nog maar
eens: het is bijzonder destructief gedrag. Als coach, maar ook op persoonlijke
titel, kan ik niet voldoende aandringen op de noodzaak onze intenties en ons
gedrag regelmatig en met de grootste oprechtheid onder de loep te nemen om na
te gaan of we altijd wel echt zo zuiver en moreel zijn als we graag zouden
willen.
Hoi,
BeantwoordenVerwijderenIk heb me zojuist aangemeld voor je blog. Een heel herkenbaar stukje. Ik zou niet eens beginnen aan loges. De gedachte alleen al maakt me zenuwachtig.
Ik heb dit heel erg met feestjes organiseren. Ik ben een week van tevoren al niet te genieten en trek me heel erg terug, op het feest zelf voel ik ook alleen maar spanning en ergernis. De reden waarom ik mijn eigen verjaardag nooit vier en die van mijn 2 dochters samen.
Oeps, zie dat ik het bij het artikel over gastheer/gastvrouw had willen plaatsen maar dat het niet helemaal goed ging. ;)
Verwijderen