Hooggevoelig: schaamte en schuld

Tijdens de meest recente ontmoetingsavond voor HSP’ers die ik hier op Mallorca organiseer, hadden we het over illusies en het verwezenlijken van je dromen. Het was een opvallend goed gesprek waarin de deelnemers met grote aandacht naar elkaars verhalen luisterden. Was is het toch ontzettend belangrijk om als hooggevoelige zonder (ver)oordelen met elkaar te kunnen praten en ervaringen uit te kunnen wisselen. Immers, het is telkens weer een enorme bevrijding om te horen hoe anderen dezelfde dingen meemaken. We kunnen zo veel van elkaar leren… 

Iemand, die het over het waarmaken van haar droom had, bracht het thema schuldgevoel ter sprake: 

‘Ik wil zo dolgraag een winkeltje met decoratiematerialen beginnen, daar droom ik nu al jaren van. Het moeilijke is echter dat ik dan veel minder tijd voor mijn man en mijn zoontje zal hebben. Die gedachte bezorgt me zo’n intens schuldgevoel dat ik sterk betwijfel of ik ooit voldoende moed zal kunnen opbrengen om iets voor mijzelf te beginnen.’ 

Geknik van een groot aantal van de aanwezigen. 

‘Ik weet dat ik dringend behoefte heb aan tijd voor mezelf, om alleen te zijn met mijn overpeinzingen en om te mediteren. En dan wordt er voor de zoveelste keer aangebeld en ik wéét dat het alwéér mijn buurvrouw is die haar kinderen bij mij komt droppen omdat ze weer eens boodschappen wil doen. Ze belt nooit van te voren om te vragen of het wel uitkomt, en ik weet gewoon niet hoe ik haar moet zeggen dat ik lang niet altijd zin heb om op te passen. Wat ik dan doe? Nou, ik doe alsof ik niet thuis ben, maar het gevolg is wel dat ik me verschrikkelijk schuldig voel.’ 

In beide gevallen heeft het schuldgevoel duidelijk te maken met aan jezelf (durven) denken. We hebben al snel het gevoel dat we heel egoïstisch zijn wanneer we iets voor onszelf doen. HSP’ers hebben bijna altijd die neiging om voortdurend voor anderen klaar te staan, om te helpen, om te dienen… en als we dan eindelijk eens aan onszelf denken dat steekt vrijwel onmiddelijk dat akelige schuldgevoel, en vervolgens ook de schaamte zijn kop op. 

Is het dan zo verschrikkelijk erg om aan jezelf te denken? Ben je automatisch een slecht mens omdat je eens je eigen behoeften durft te honoreren? En heb je daarmee een ander dan kwaad gedaan? Bovendien, ben jij dan echt wel de énige die de ander een helpende hand kunt bieden? 

Je schuldig voelen en je schamen liggen duidelijk heel dicht naast elkaar. “Egoïsme” geldt nog steeds als iets slechts, als iets wat niet hoort. Als je van kinds af aan te horen hebt gekregen dat ‘je niet zo egoïstisch moet doen,’ dan zit het er dik is dat je, eenmaal volwassen, nog altijd dat berispende stemmetje door je hoofd kunt horen schieten: ‘Doe niet zo egoïstisch!’ En als je dan toch iets doet wat voor ‘jouw’ gevoel zelfzuchtig is, dan is daar onmiddellijk dat schuldgevoel weer om je elk plezier te ontnemen. En dan kun je je ook weer schamen. 

Het is goed om anderen te helpen. Heel goed, zelfs. Sterker nog, ik beschouw het helpen van anderen als iets volkomen vanzelfsprekends. Alleen is het misschien een verstandig idee om nog eens –en met nieuwe ogen- naar die schaal van waardeoordelen te kijken die we doorgaans automatisch, zonder erbij na te denken dus, hanteren. Ik ben er een voorstander van om goed in de gaten te houden hóe ver je wilt en kunt gaan in het behulpzaam zijn. Je hebt een bepaalde hoeveelheid energie tot je beschikking, en het is niet slim om –zeker gedurende wat langere tijd- meer van je krachten te vergeven dan je in staat bent om aan te vullen. Als je maar blijft en blijft geven en je niet de kans krijgt of neemt om je accu op te laden, dan doe je jezelf daar zeker geen plezier mee. Ik hoop dat je als HSP’er goed doordrongen bent van hoe enorm belangrijk het is om die innerlijke accu van je goed in de gaten te houden! 

Hou je krachten dus goed in de gaten. Leer voelen hoe ver je kunt gaan. Voel je dat je aan je grens bent gekomen, of te wel, merk je dat je op het punt bent gekomen dat je meer weg gaat geven dan je opnieuw kunt bijtanken, dan kun je met een gerust hart, en zonder je schuldig te voelen ‘stop!’ zeggen. En als je dan iets voor jezelf doet, iets wat je leuk of fijn vindt, iets wat je weer kracht geeft en waarbij je niemand schade berokkent, dan kun je gerust zijn in het besef dat je doet wat nodig is. Sterker nog: als jij goed voor jezelf zorgt en je dingen doet die je een fijn en prettig gevoel geven, dan garandeer ik je dat je daarmee extra kracht opdoet waarna je nóg beter en nóg effectiever kunt helpen… 

Schuldgevoel en schaamte zijn zogenaamd ‘sociale’ emoties, oftewel, het zijn emoties waarvoor je al dan niet in het echt aanwezige andere mensen nodig hebt. Er zijn boeken over vol geschreven, maar waar het mij op dit moment om gaat is het feit dat de meeste HSP’ers het doorgaans afschuwelijk vinden om midden in de aandacht te staan en ze vaak doodsbang zijn om publiekelijk een flater te slaan. Om dat soort situaties te voorkomen kiest de hooggevoelige mens er nog al eens voor om zich aan te passen aan de behoeften van anderen. Hij streeft naar perfectie, naar het vermijden van fouten en geeft (in meerdere opzichten) doorgaans veel meer van zichzelf cadeau dan hij zich in feite kan veroorloven. En dat alles om zich maar niet schuldig te hoeven voelen en om zich maar niet te hoeven schamen. In de regel kiest de HSP'er vaker voor aanpassen, voor gedrag dat schuldgevoel en schaamte zal voorkomen, dan dat hij kiest voor 'gewoon' spontaan zijn en rekening houden met zijn eigen behoeftes (let wel: je kunt natuurlijk ook spontaan kiezen om te helpen, maar dát bedoel ik nu even niet). 

Ik zou je willen voorstellen om eens wat nader stil te staan bij het soort schuldgevoel dat je krijgt wanneer je nalaat iets goeds te doen wat je in theorie gedaan zou kunnen hebben, of bij dat gevoel dat je krijgt wanneer dat innerlijke stemmetje (de 'saboteur') je laat weten dat je ‘wel weer ontzettend egoïstisch’ was. Vraag je dan eens af wèlk deel van dat gevoel ‘schuld’ is, en wèlk deel ‘schaamte’ omdat je iets slechts zou hebben gedaan. 

Luister eens goed naar dat stemmetje dat je laat weten dat dit soort 'zelfzuchtig' gedrag onaanvaardbaar is… Wie zegt dat eigenlijk? Is het je vader die, toen je als kind ongehoorzaam was, boos en verwijtend tegen je uitviel? Of je moeder? Een andere volwassene uit je kinderjaren? Kreeg je straf omdat je zo ‘egoïstisch’ was? Zou je dan ook eens willen kijken naar het oordeel dat er in dat stemmetje besloten ligt? Het zou wel eens zinvol kunnen zijn om je vervolgens af te vragen in hoeverre dat oordeel, dat je als kleuter te verwerken kreeg, nog steeds van kracht is nu je al lang geen klein kind meer bent. 

Elk kind heeft volwassenen nodig die hem helpen bij het leren onderscheiden van wat goed of niet goed, juist of verkeerd, waar of onwaar is. Maar als volwassene beschik je over voldoende innerlijke autoriteit om je eigen schaal van waarden ontwikkeld te kunnen hebben. Het leven en alles wat je erin tegenkomt leert je wat voor jóu goed of niet goed is. 

Om over na te denken 

Weet je waar je je  vroeger voor schaamde? Waar je je nog altijd voor schaamt? (zo kun je je bijvoorbeeld schamen voor het feit dat je zo gevoelig bent, of verlegen of onzeker. Je kunt je schamen voor een afwijkende nationaliteit, accent of huidskleur, voor slechte rapportcijfers, voor het feit dat je je geen merkkleding kunt veroorloven, voor een (mis)daad die je hebt gepleegd (of die een familielid heeft gepleegd), voor een verslaving, voor het feit dat je in het openbaar bent flauw gevallen, enzovoort, enzovoort... 

Kun je een verband zien tussen je hooggevoeligheid en je schaamte?

Kun je, als HSP’er zijnde, een lijst van voor jou geldende, persoonlijke waarden opstellen?  Wat is voor jou als hooggevoelige mens belangrijk?

Wat zijn je huidige behoeften? Waar liggen je grenzen? Hoe verhouden deze zich tot elkaar?

  

Wat kun je doen om je minder schuldig te voelen? 

• Neem een gebeurtenis in gedachten, iets wat je hebt gedaan of hebt nagelaten te doen en het schuldgevoel dat je daarover hebt. Bijvoorbeeld: ik wil mijn eigen winkeltje beginnen, maar ik voel me schuldig over het feit dat ik dan minder tijd voor mijn man en kind zal hebben. Vraag je vervolgens af of er iets is wat je zou kunnen doen om je winkeltje wel te beginnen maar je minder schuldig te voelen. 

• Praat erover. Als we hetzelfde voorbeeld aanhouden, zou het een goed idee zijn om het er eens met je man over te hebben. Breng onder woorden hoe je je het winkeltje voorstelt, wat er volgens jou allemaal bij komt kijken, wat voor jou nodig zou zijn om het toch iedereen (jijzelf inclusief) zo veel mogelijk naar de zin te maken, en vertel ook wat je zorgen zijn. Vaak blijkt dat anderen jouw zorgen helemaal niet (in die mate) delen zodat je je schuldgevoel los kunt laten... 

• In het geval dat je echt iets hebt gedaan dat niet goed of juist was, en dat gevoelens van berouw en schaamte bij je oproept, zit er eigenlijk niet veel anders op dan dat je al je moed vergaart en om vergeving vraagt, of dat je in ieder geval laat weten dat je er spijt van hebt. Als je dan ook nog kunt vragen of er misschien een manier is om het goed te maken, dan zul je zien hoe daarmee de ‘angel’ uit het schaamte- en schuldgevoel verdwijnt en mogelijk plaatsmaakt voor opluchting.

En mocht je nog meer willen lezen over de macht van de saboteurs, dan beveel ik je de volgende artikelen aan: 

• Hooggevoeligheid en motivatie
• De HSP'er en zijn comfortzone
• Hooggevoeligheid en innerlijke saboteurs
• Redder, slachtoffer of aanklager, met welke rol identificeer je je het meest?