Hooggevoelig en perfectionist

Een van de vele kenmerken van hooggevoeligheid is de sterke neiging tot perfectionisme. In tegenstelling tot andere obsessies wordt deze drang tot tot het nastreven van perfectie doorgaans beschouwd als iets positiefs, als iets waar je punten mee kunt scoren, maar pas op... 

Het woord ‘perfect’ komt uit het latijn en betekent onder andere dat iets zó goed is dat het resultaat niet te overtreffen is. Laten we eerlijk zijn, dat ‘iets’ niet te verbeteren zou zijn is vaak een nogal subjectief oordeel, aangezien ikzelf misschien wel kan vinden dat dit- of datgene niet beter kan, maar dat een ander daar juist heel anders over denkt. We hebben dus te maken met een mening, met iets dat in de grond van de zaak volkomen relatief en aanvechtbaar is. ‘Perfectie’ is een illusie, een beeld dat we zelf creëren. 

Een groot deel van mijn cliënten lijdt onder hun verlangen naar perfectie. Ze doen hun best om absoluut geen fouten te maken en om in alles wat er op hun weg komt volmaakt te zijn: de volmaakte partner, moeder, vader, dochter,zoon, collega... Het huis volmaakt op orde, het eten waar niets op aan te merken valt en dat vervolgens ook op een perfect gedekte tafel een plekje moet vinden. Perfectie in... alles. Door het nastreven van deze volmaaktheid zijn ze eigenlijk altijd moe, want het is in hun ogen nooit goed genoeg. Uitrusten, even bijkomen en genieten van het bereikte resultaat is er niet bij, want télkens wanneer ze denken dat ze er zijn, dat alles tot in de puntjes verzorgd of af is, zien ze weer iets anders dat nog voor verbetering vatbaar is. De perfectionist, lieve lezers, is zijn eigen grootste vijand. Tussen twee haakjes, we komen het ook tegen in het eveneens onbereikbare schoonheidsideaal, een boeiend thema waarbij vaak alleen naar het uiterlijk wordt gekeken en er nogal eens over het hoofd wordt gezien dat ware schoonheid van binnen zit en naar buiten toe zichtbaar wordt, in plaats van andersom... 

Er is niks mis mee om iets goed te willen doen, om goed werk af te willen leveren, om jezelf van je beste kant te laten zien en om jezelf te willen overtreffen. Dit is alleen maar een uiterst nobel streven! Het wordt echter een probleem zodra dit streven overgaat in obsessief gedrag en andere aspecten van je leven eronder gaan lijden. Begin je te merken dat jouw verlangen om iets goed te doen sterker wordt dan andere behoeften en verlangens die voorheen ook een plekje hadden in je dagelijks bestaan, krijg je in de gaten dat je eigenlijk alleen nog maar aan dat ene ‘iets’ kunt denken en dat je er tot `s avonds in je bed over ligt te malen en dat je innerlijk niet meer tot rust kunt komen, dan ben je waarschijnlijk bezig om de grens tussen iets goed te willen doen en in obsessief gedrag te verzanden, te overschrijden. 

Wanneer moet je op je hoede zijn? 

•  Zodra je merkt dat het je moeite kost om iets los te laten, om wat anders te gaan doen en je te ontspannen. 

• Zodra het ‘iets’ waar je mee bezig bent ten koste van je nachtrust begint te gaan. 

• Zodra je beseft dat je, in je gesprekken met andere mensen, alleen nog maar over jouw thema wilt praten. 

• Zodra je begint de complimentjes die je voor je werk krijgt in twijfel te trekken. 

• Zodra je vanuit je omgeving opmerkingen krijgt met betrekking tot je obsessieve gedrag.

Het is geen goed idee om je uit te putten en je in de stress te werken voor iets wat sowieso nooit haalbaar is. Het kan nooit verstandig zijn om je gezondheid op te offeren voor iets wat nooit bereikbaar is. (Stress en uitputting kunnen ziekte tot gevolg hebben). Ik wil best toegeven dat ik, net als veel van die cliënten van mij, vroeger ook dacht dat iets (ik) perfect moest zijn en dat ik mij daarvoor verschikkelijk kon uitsloven. Intussen echter weet ik dat het een veel beter idee is om de lat op het niveau van ‘voldoende’ te leggen, beseffende dat dit ‘voldoende’ evenzo een subjectief oordeel inhoudt, maar dan wel met het verschil dat je het op een bepaald moment los kunt laten, dat je een klus op een bepaald moment gewoon af kunt ronden en dat je niet eindeloos door hoeft te gaan waardoor je in het obsessieve terecht komt.

Zo herinner ik me de eerste lezing die ik moest geven. De angst en de onzekerheid hielden me in hun verlammende greep. Vanaf de lagere school leed ik aan toneelangst. Maar ik móest en zou die lezing geven, en ik dacht: als ik me maar heel goed voorbereid, als ik alles maar zo ongeveer uit mijn hoofd ken, dan kan het niet mis gaan. Maar ik kwam nooit aan het uit mijn hoofd leren toe, want ik schreef en herschreef mijn verhaal, verscheurde het en begon weer opnieuw... omdat het nooit goed genoeg was. Op een gegeven moment besloot ik mijn tekst (bíjna perfect) aan anderen te laten lezen, terwijl ik ondertussen toch alweer met een nieuwe versie bezig was. Toen mijn kritische lezers  zeiden dat het goed was, geloofde ik ze niet... Ik was alleen nog maar totaal geobsedeerd met die lezing bezig, ik snauwde mijn omgeving af, voor eten had ik geen tijd en slapen? Nou, ik kon mijn tijd wel beter besteden... aan het herschrijven en bijschaven van mijn verhaal. Totale waanzin! Uiteindelijk kwam die lezing best in orde, en ik heb er veel van geleerd: op die manier nóóit meer.

Om te beginnen drong het toen pas echt tot me door dat dit soort irrationeel perfectionistische gedrag voortkomt uit een diepe onzekerheid. Ik was doodsbenauwd om fouten te maken, om uitgelachen te worden en om niet aan de verwachting (van wie, in vredesnaam?) te voldoen. En dat alles, beste lezer, zat gewoon alleen maar in mijn eigen kop, mijn beïnvloedbare koppetje van hsp’er. Die onzekerheid, dat zwakke zelfbeeld is iets wat bij heel veel hsp’ers een grote rol speelt. Ga maar eens kritisch bij jezelf na of je daar ook last van hebt, en doe er dan wat aan, want de lat op ‘volmaakt’ leggen in plaats van op ‘voldoende’, ‘middelmatig’ of ‘aanvaardbaar’, kan ernstige gevolgen hebben.

  

Wat kun je doen?  

• Begin met de lat wat lager te leggen: ‘aanvaardbaar’ is goed genoeg, en zeker als het van een hsp’er komt.  

• Besef dat alle etiketten, alle oordelen in jouw hoofd zitten en dat ze daarom subjectief zijn. Altijd. Het zijn regelrechte saboteurs. 

• Leer complimentjes aanvaarden (en ze ook te geloven!  

• Herhaal het mantram: ‘Doen is beter dan volmaakt.’

Ik las ooit eens ergens het volgende: ‘Om verlicht te raken kunnen je kiezen uit twee poorten. Boven de eerste staat geschreven: Perfectie, boven de tweede staat Voldoende. De eerste poort, die van de perfectie, is een schitterende, rijkelijk versierde poort die degene die ervoor staat met zijn pracht probeert te verleiden. Wie besluit deze poort te betreden stuit onveranderlijk op een ondoordringbare muur. En de tweede poort? Achter deze poort bevindt zich een magische tuin waar alles mogelijk is. Het is echter denkbaar dat het nooit bij je opkomt om deze tweede poort, deze poort van Voldoende, te betreden... Het is aan jou om te kiezen en een geheel nieuwe wereld vol ongekende mogelijkheden te ontdekken.