Zoeken in deze blog

woensdag 21 december 2011

Kerstmis

Amper nog drie dagen te gaan, en het is Kerstmis. Ik wens jullie een paar bijzondere dagen toe met volop gelegenheid om te genieten van kalmte en rust, van het goede van het hier en nu, en dat in het gezelschap van jullie dierbaren. Ik hoop dat jullie eventuele drukte en stress buiten de deur zullen kunnen houden en er gelegenheid is om zo nu en dan eens even tijd voor jezelf te nemen. 
Dit schrijf ik omdat ik in mijn omgeving uitspraken heb gehoord als ‘Voor mij kunnen die feestdagen niet snel genoeg voorbij zijn,’ of ‘Nou, al dat gedoe hoeft voor mij helemáál niet,’ en ‘Als het aan mij lag, dan zaten we alweer ergens halverwege januari.’ 
Zijn we vergeten hoe we van deze speciale feestdagen moeten genieten? Zijn we het verleerd? Weten we dan niet meer wat de betekenis van Kerstmis is? Wegen de verplichtingen, de verwachtingen van de anderen en de stress van het bereiden van de meest prachtige gerechten en alles wat daarbij komt kijken, zwaarder dan de viering van de geboortedag van Christus, of de geboortedag van het Licht, het feest van de Vrede? 
Ik stel voor om eens een paar minuutjes tijd voor jezelf te nemen om je af te vragen wat Kerstmis voor jou betekent. Als je wilt en als je kunt, ga dan eens even rustig zitten, sluit je ogen, haal een paar keer diep adem, ontspan je, luister naar de stilte van binnen en vraag je af….

  • Wat betekenen deze dagen voor mij? Draait het om het geven en ontvangen van geschenken? Draait het om het vieren van een geloofstraditie? Om het vieren van het leven zelf? Om het samenzijn met familie en vrienden? Om de bewustwording van alles wat er in de wereld gaande is? Om de belangenloze liefde voor je medemens? Laat je gedachten hier over gaan en luister naar wat er in je opkomt.

  • Hoe wil ik deze dagen vieren? Als je eenmaal duidelijkheid hebt verkregen over wat deze dagen voor je betekenen, kun je bedenken hoe je ze bij voorkeur door zou willen brengen. Wat is belangrijk voor jou? Laat je gedachten eens gaan over wat je eigenlijk wilt doen, wat je diep van binnen nodig vindt, en of dat strookt met wat er (volgens jou) door de omgeving van je wordt verwacht. Maar al te vaak laten we ons uitsluitend, of voor een groot deel leiden door ‘verplichtingen.’
 Heb je duidelijk gekregen wat de Kersttijd voor je betekent en hoe je deze dagen wilt doorbrengen, maak dan een plan waarbij je streeft naar het vinden van een evenwicht tussen de échte verplichtingen enerzijds, en je eigen behoeften anderzijds. Je eigen gevoelens, je binnenwereld, je ziel – ze zijn belangrijk. Dit is de tijd van het jaar om eens extra goed voor dat deel van jezelf te zorgen.

Vereenvoudig. Het is echt niet nodig dat alles volmaakt is. Vraag om hulp, delegeer en schrap alles wat gewoon te veel of niet noodzakelijk is. De voorbereidingen kunnen vast ook wel (voor een deel) gezamenlijk worden gedaan zodat ze deel gaan uitmaken van het feest; probeer dan het contact en de verbinding met anderen te laten prevaleren boven de perfectie en de stress.

En mocht je besluiten jezelf iets cadeau te willen doen, wat zou je dan zeggen van een beetje tijd om wat rust te nemen, om eens een poosje kalm adem te halen, om je te ontspannen en om innerlijk te verjongen. Om je batterijtjes op te laden. Dat zijn de beste cadeautjes die je jezelf kunt geven want je houdt er energie, vreugde en een positieve instelling aan over, oftewel, alles wat je nodig hebt om optimaal van het Feest van het Licht te kunnen genieten.

Beste mede-HSP’ers, ik wens jullie oprecht een speciale Kersttijd met innerlijke kalmte en rust, en spiritueel bewustzijn toe.


woensdag 7 december 2011

Redder, Slachtoffer of Aanklager, met welke rol identificeer je je het meest?

Tijdens de meest recente ontmoetingsdag voor HSP'ers in Mallorca oefenden we met de “Dramadriehoek”, ook wel de Driehoek van Karpman genoemd, een tool die afkomstig is uit de Transactionele Analyse. Ook dit is weer zo’n onderwerp waarvan ik denk dat de hooggevoelige mens er veel aan kan hebben op zijn weg van zelfkennis en zelfonderzoek, een weg die mijns inziens onontbeerlijk is in het leven van de HSP’er die zijn hooggevoeligheid in de hand wil leren krijgen om zo datgene was hem nog al eens dwars kan zitten, om te buigen naar de positieve karaktertrek die het in feite is.

De Dramadriehoek is een spel, een dans, tussen drie rollen, tussen drie gedragstypen waar we als mens vaak vanzelf en zonder dat we het in de gaten hebben, toe neigen. Zo zien we de rol van het slachtoffer, de rol van de redder en de rol van de zogenaamde aanklager.

Stel je voor, je bent met iemand in gesprek en op een gegeven moment realiseer je je dat je niet verder komt, dat het gesprek niet opschiet en dat je eigenlijk alleen nog maar in hetzelfde kringetje ronddraait. Of het valt je op dat je gesprekspartner zichzelf voortdurend herhaalt, en dat op een nare, negatieve manier. Of je merkt dat je dingen zegt die je eigenlijk helemaal niet wilt zeggen.

Als dat gebeurt, is de kans groot dat jij en je gesprekspartner in het patroon van de “Dramadriehoek” zijn beland. De Dramadriehoek met zijn drie rollen van aanklager, redder en slachtoffer, vormt de basis van dit patroon.

Elke rol wordt gestuurd door een emotie, en doordat de drie rollen elkaar over en weer uitnodigen, blijven de gesprekspartners vastzitten in een dans waar je niet altijd even gemakkelijk weer uitstapt. Laten we de drie rollen eens wat nader bekijken.

De aanklager
De dans van de aanklager is gebaseerd op een gevoel van boosheid. De aanklager wil beschuldigen en straffen. Sterker nog, straffen voelt voor hem als volkomen gerechtvaardigd. Je kunt hem dan ook makkelijk herkennen aan het soort zinnen dat kenmerkend is voor zijn patroon: ‘En dat, na alles wat ik voor je heb gedaan!’ ‘Als jij er niet was geweest, hadden we deze kwestie al láng geregeld.’ ‘Bij mij moet je niet aankomen. Ik heb je gewaarschuwd.’ ‘…en dat komt door jou!’ De aanklager heeft er een handje van de ander op zijn zwakke plekken aan te vallen.

De redder
De rol van redder is veel HSP’ers op het lijf geschreven. De redder wil andere helpen en redden en zet zich voor honderd procent in om andermans problemen op te lossen. Dat doet hij vaak zonder dat die ander hem daar zelfs maar om heeft gevraagd: hij signaleert een probleem of ziet waar ergens iets aan mankeert en hij duikt er bij wijze van spreken onmiddellijk bovenop. Het zal duidelijk zijn dat hij, om dat te kunnen doen, een slachtoffer nodig heeft. Je kunt de redder makkelijk herkennen aan uitspraken in de trant van: ‘Weet je wat jij moet doen? A, B of C.’ ‘Zonder mij zou je het nooit redden.’ ‘Waarom doe je niet...’ ‘Nou, graag gedaan, hoor.’
De redder denkt alles te weten, en door zijn manier van handelen maakt hij anderen van zich afhankelijk.

Het slachtoffer
Het opmerkelijke van de rol van slachtoffer is dat hij de Dramadriehoek in stand houdt. Anders gezegd, als hij er niet was, dan zou de driehoek geen bestaansrecht hebben. En ook dit is een rol die veel HSP’ers bekend voorkomt. Het slachtoffer kenmerkt zich door zijn passieve houding en zijn treurige, moedeloze stemming. Hij voelt zich weerloos en kwetsbaar, en hij is overal bang voor: hij vreest het onbekende, is bang om fouten te maken en om op wat voor manier dan ook risico’s te nemen. De angst kan zo sterk zijn dat hij zich volkomen verlamt voelt, en paniekaanvallen zijn dan geen uitzondering.
Het is interessant om op te merken dat hij op twee manieren invulling kan geven aan zijn rol: hij kan zich als zielepoot presenteren –waarmee bij een beroep op de redder doet– of hij kan zich voordoen als de geslagen hond, een gedrag waardoor de aanklager zich aangesproken zal voelen.
Van het slachtoffer kennen we uitspraken als: ‘Dat kan ik niet, dat lukt me nooit.’ ‘Vind je het ook niet hartverscheurend?’ ‘Ik weet echt niet waar ik andere hsp’ers zou kunnen vinden.’ ‘O, dokter, u bent geweldig.’ (Mensen op een voetstuk plaatsen).

De interactie
Stel dat de Redder –R– besluit om het Slachtoffer –S– te helpen. S verheugt zich en rekent erop dat R zijn leven voor hem weer op de rails zet. Vroeg of laat komt er een moment waarop R een beetje genoeg krijgt van de lakse en apathische houding van S, en van het feit dat S volledig van hem afhankelijk is, hoewel hij dat laatste aanvankelijk juist prettig vond. Hij geeft S de ene goede raad na de andere, maar S steekt geen poot uit. Is voor S de maat ten slotte vol, dan moet het spel worden aangepast door een verschuiving van de rollen:
R stapt uit zijn rol en stapt in die van Aanklager –A–. ‘Je denkt toch zeker niet dat die situatie van jou ooit zal verbeteren als je zelf nooit een poot uitsteekt!’ Het is ook denkbaar dat R nu zèlf in de rol van S stapt: ‘Ik kán niet meer. Ik heb echt alles gedaan wat ik kon om je te helpen. Ik heb je alles gegeven. Ik voel me gebruikt.’ S kan niet in zijn rol blijven en zal ook een andere positie moeten kiezen.
Dit soort spel of dans doet zich in elke relatie voor, sterker nog, elke relatie heeft zo zijn vaste patroon. Een voor de hand liggende vraag is dan:

Waarin zit hem voor elke rol de winst?
De Aanklager laat zich nergens in betrekken. Niets is ooit zijn schuld en elke vorm van verantwoording nemen is hem vreemd. Misschien zit de grootste winst voor hem wel in het feit dat hij iedereen op een veilige afstand kan houden zodat hij zich nooit helemaal (of vaak zelfs maar ten dele) hoeft bloot te geven.
De Redder voelt zich doorgaans belangrijk en onmisbaar, en zorgt er al dan niet bewust voor dat anderen van hem afhankelijk zijn. Zo lang hij zich bezig kan houden met het leven van anderen beschikt hij over het volmaakte excuus om niet naar zichzelf te hoeven kijken. Dit is een van de motieven waarom de HSP’er zich in deze rol zo prettig voelt, terwijl hij bovendien ook nog eens aan de wereld kan laten zien dat hij zo’n goed mens is. Helaas is het zo dat hij, zo lang hij zich ten doel heeft gesteld om S’ redder te zijn, steeds meer uitgeput raakt. Vroeg of laat zal hij zijn hulp moeten staken en van rol moeten veranderen, simpelweg omdat het redden op den duur lichamelijk te zwaar voor hem is en hij eraan onderdoor gaan.
En het Slachtoffer? Het slachtoffer voelt zich uitstekend in zijn rol omdat hij niet hoeft te denken, omdat hij geen beslissingen hoeft te nemen of stappen hoeft te doen en omdat hij zich nergens verantwoordelijk voor hoeft te voelen. Als R niet genoeg zou krijgen van zijn verzorgersrol, zou onze S waarschijnlijk nooit enige noodzaak zien om uit zijn vertrouwde comfortzone te stappen.

Vanwaar de naam Dramadriehoek?
In de dramadriehoek is er, net als bij het klassieke griekse drama, sprake van een voorspelbaar en negatief verloop. Het problem zit hem onder andere in het feit dat de verschillende acteurs elkaar niet als gelijken behandelen, maar dat er in elke dialoog altijd een partij is die zich superieur voelt, terwijl de andere partij zich als inferieur beschouwt. Een bijkomende factor is dat met name de Redder het Slachtoffer elke vorm van verantwoordelijkheid onthoudt waardoor hem elke kans op zelfontplooiing, op persoonlijke groei, wordt onthouden.

Belangrijk is evenwel om goed te beseffen dat het bij de rollen gaat om gevoelens en om bepaald (tijdelijk) gedrag. Dat iemand in een bepaalde situatie de rol van slachtoffer, aanklager of redder speelt betekent dus helemaal niet dat hij ook daadwerkelijk slachtoffer, aanklager of redder is.


Hoe kun je deelname aan de Dramadriehoek voorkomen?
Het is op de eerste plaats van belang om het spel te herkennen en werking te doorzien. Daarnaast zul je over voldoende zelfkennis moeten beschikken om in te zien op welke manier je in de driehoek getrokken en verstrikt kunt raken, waarbij je niet mag vergeten dat HSP’ers een “voorkeur” hebben voor de rol van Redder en die van Slachtoffer.
Vertrouwdheid met jouw specifieke hooggevoeligheid en met de wijze waarop de Driehoek zichzelf in stand houdt en herhaalt, kan op zich al voldoende zijn om het spel tijdig te herkennen en er niet in te stappen. Als je de bui kunt zien hangen heb je de kans om op een volwassen, oprechte en postieve wijze te reageren en kun je verantwoordelijkheid nemen voor je daden, woorden, gedachten en gevoelens.
Let erop dat je niet overdrijft wanneer je over jezelf spreekt, dat je niet generaliseert en dat je uitspraken helder en specifiek zijn. Zo is het bijvoorbeeld een heel verschil of je ‘Niemand snapt me; ik word nooit begrepen,’ zegt, of ‘Vandaag sprak ik met X en die begreep niet wat ik bedoelde.’
Val de ander niet aan en kom niet met (vage) beschuldigingen. Speelt er een probleem of dreigt er een conflict, negeer dat dan niet maar spreek je zo snel mogelijk uit bij de verantwoordelijke persoon. Roddelen is dus bepaald géén goed idee. Denk eraan, problemen verdwijnen niet door ze te negeren of weg te stoppen, in tegendeel, ze worden er alleen maar groter en gecompliceerder op…

De Dramadriehoek is een fascinerend tema met vele lagen. Ik heb jullie daar hier alleen de eerste maar van laten zien om het verhaal er niet al te gecompliceerd op te maken en om te voorkomen dat jullie overvoerd raken. Als je er meer van wilt weten, kun je er op internet en in de boekhandel genoeg over vinden. Het kan in ieder geval een goed idee zijn om eens naar de driehoeken in je leven op zoek te gaan om te zien hoe ze verlopen en hoe de rollen zichzelf net zo lang (soms wel levenslang!) in stand houden tot iemand iets doet om uit zijn rol of om uit een driehoek te stappen, waarmee het spel of de dans dan is afgelopen.