Zoeken in deze blog

vrijdag 17 oktober 2014

HSP, kwetsbaarheid en perfectionisme

'Ik zou wel willen, maar ik ben net weer drie kilo aangekomen, en dat is geen gezicht.'  
'Goh, wat een leuk idee... Tja, maar wel erg kort termijn en dus geen tijd om eerst nog naar de kapper te gaan. Niet dus. Trouwens, ik heb ook niks fatsoenlijks om aan te trekken.' 
'Nee, joh, ga weg. Dat is niks voor mij. Ik kom sowieso al moeilijk uit mijn woorden, en dan met zo'n camera voor je neus...'
Zie hier een handjevol reacties van mensen die ik vroeg om mee te werken aan opnamen voor de documentaire over HSP die hier in Spanje door de nationale TV wordt gemaakt. De opnamen zijn inmiddels achter de rug en het was vier dagen lang keihard werken, maar we hebben genoten. Er was mij gevraagd om meerdere hoogsensitieven voor te dragen, al dan niet cliënten van mij, die bereid waren om voor de camera iets te vertellen over wat het voor hen betekent om hoogsensitief te zijn en hoe ze omgaan met de positieve en de negatieve kanten van deze trek.

Zoals je waarschijnlijk wel weet zijn de meeste HSP'ers introvert en hebben ze bovendien vaak een lange bedenktijd nodig om alle voors en tegens zorgvuldig af te wegen. Nu is lang een relatief begrip, maar voor velen was een kleine twee weken te kort. Vreemd genoeg was er eigenlijk niemand die vroeg of hij er een tijdje over mocht nadenken, maar hadden verreweg de meesten meteen een excuus(?) paraat, terwijl de ja-zeggers dat vrijwel meteen en met enthousiasme deden. En wat door mijn verzoek natuurlijk ook heel duidelijk aan het licht kwam was het feit dat veel HSP'ers met een zwak zelfbeeld kampen. (zie o.a. Elaine Aron "The Undervalued Self").

Het is niet voor elke HSP'er even makkelijk om voor zijn hooggevoeligheid uit te komen; wanneer het binnen de eigen kring al pijnlijk is, is ermee op de TV komen natuurlijk helemaal erg moeilijk. Dat begrijp ik best. Jezelf blootgeven en voor schut staan, termen die gebruikt werden, ja hoor, ik kan me er echt alles bij voorstellen.

Toevallig, of misschien ook helemáál niet zo toevallig, las ik in de afgelopen weken een boek van Brené Brown, 'De Kracht van Kwetsbaarheid'. Een aanrader. Misschien kennen jullie haar wel van haar overbekende TED-lezingAlles wat ik las had indirect met het thema van wel of niet meedoen met het programma te maken, en het maakte vooral ook zo duidelijk waarom sommigen wèl bereid waren om voor de camera hun verhaal te doen.

'Naarmate  we meer bereid zijn onze kwetsbaarheid te erkennen, en te omarmen, ' zegt Brené Brown, 'zullen we meer moed en betrokkenheid tonen; naarmate we ons echter meer afschermen van onze kwetsbaarheid, zullen we meer vanuit angst en minder vanuit verbondenheid handelen.' En dat klopte helemaal met wat mij was opgevallen. Diegenen die mee wilden werken aan het programma, deden dat omdat ze zich realiseerden dat ze met hun verhaal veel 'slapende' HSP'ers (een term die ik gebruik voor mensen die nog nooit van de term hooggevoelig of hoogsensitief hebben gehoord en die last ondervinden van de schaduwkant van deze trek) een dienst kunnen bewijzen; ze waren bereid hun kwetsbaarheid te erkennen en dat gaf hen de moed die nodig was om hun enorme betrokkenheid te tonen. Die betrokkenheid won het van hun onzekerheid en schroom. Ik vind dat diep ontroerend.

Brown gaat in haar boek in op het verschil tussen schaamte en kwetsbaarheid. Ze laat niet alleen zien dat schaamte en betrokkenheid onverenigbaar zijn maar ze legt ook verband tussen schaamte en perfectionisme. Browns boek is niet geschreven voor hoogsensitieve mensen, maar eigenlijk zou elke HSP'er het moeten lezen want zoals jullie vast wel weten is het streven naar volmaaktheid een van de valkuilen van de hooggevoelige mens.


Perfectionisme en schaamte versus kwetsbaarheid en betrokkenheid
Een van de dingen die Brown in haar boek laat zien is dat perfectionisme en schaamte op dezelfde wijze met elkaar samenhangen als kwetsbaarheid en betrokkenheid dat doen. Degenen die besloten om mee te doen aan de documentaire lieten zich van hun meest kwetsbare kant zien om anderen te helpen; dat is pure betrokkenheid.

In reacties als 'te dik', 'niet naar de kapper kunnen' en 'niet goed uit je woorden kunnen komen' klinkt een enorme onzekerheid door, en mogelijk zelfs ook iets van schaamte voor hoe je eventueel overkomt. En wat daar zeker óók in doorklinkt is: 'ik ben niet goed genoeg' oftewel 'anderen kunnen het beter, ik zou ook beter moeten kunnen, ik zou perfect moeten zijn, en dat ben ik niet.' Iemand schaamt zich ergens voor omdat hij zichzelf in vergelijking met anderen te kort voelt schieten. In de meeste gevallen is dit terug te voeren op ervaringen in de vroege jeugd. Wie als kind regelmatig hoorde dat hij te dik was of er niet goed uitzag, of die werd uitgelachen omdat hij in de klas niet goed uit zijn woorden kwam, die zal zich voor die dingen blijven schamen; ik vertel jullie waarschijnlijk niets nieuws. Je schaamt je voor iets waarvan de wereld je op een bepaald moment heeft laten weten dat het niet goed was, dat het afweek van de binnen een bepaalde context heersende norm. Je voelt je afgewezen terwijl je er -zoals iedereen- bij wilt horen.

Een van de vele valkuilen van HS is perfectionisme. Wat voor mij echter een eye opener was is dat perfectionisme een direct gevolg kan zijn van schaamte. Dit is was Brené Brown ervan zegt: 'Perfectionisme is niet hetzelfde als streven naar kwaliteit. Perfectionisme heeft niets te maken met gezonde prestaties en groei maar is een vorm van zelfbescherming. Het is de overtuiging dat we met alles perfect te doen, er perfect uit te zien, niet de pijn van schaamte hoeven voelen.' En dat laatste is natuurlijk een valkuil op zich, want laten we eerlijk zijn, 'volmaakt' is een nooit te bereiken illusie. Daarmee is perfectionisme dus niet iets wat voortkomt uit een innerlijke motivatie, een innerlijk streven naar verbeteringen groei (streven naar kwaliteit) maar gaat het om een schild om je schaamte achter te kunnen verbergen. Het is geen vorm van zelfverbetering maar draait alleen maar om het verkrijgen van goedkeuring. Wie niet voor de camera wil komt dan met excuses van extra kilo's, kapper en stotteren: ik ben niet perfect, en ik schaam me voor mijn zwakke plekken want ik weet dat ik daarop word aangevallen. Wie het wèl aandurft aanvaardt zichzelf, weet dat hij heel wat verbeterpunten heeft maar stelt zich desondanks toch kwetsbaar op omdat hij inziet dat het belang van anderen helpen zwaarder weegt dan de eigen relatieve ontoereikendheid: hij is betrokken en streeft naar verbondenheid.


Mag ik je een paar punten aanreiken om eens bij stil te staan?

  • 'Ik ben wat ik doe en hoe goed ik dat doe.' Geldt dat ook voor jou? Identificeer je je met je prestaties en het cijfer dat je jezelf daarvoor geeft?
  • 'Voor mij is belangrijk hoe de anderen mij zien. Ik doe altijd extra mijn best om aan de verwachtingen van de anderen te voldoen.' Wat wéét je van andermans verwachtingen? Zitten die niet vaak (alleen maar) in jouw hoofd? Ben je wel eens voor uitslover uitgemaakt?
  • Wat vind je van de stelling: 'Perfectionisme is niet de manier om schaamte te voorkomen, het ís juist een vorm van schaamte. Het is angst om af te gaan, angst voor kritiek.'
  • Proef je het verschil tussen perfectionisme enerzijds en gezond streven om jezelf te verbeteren anderzijds, waarbij perfectionisme afhangt van de omgeving, terwijl jezelf verbeteren, je comfortzone oprekken, uit jezelf komt, uit een eigen verlangen/behoefte om jezelf te overtreffen. Het laatste doe je voor jezelf, het eerste doe je voor anderen.
  • Kun je blij zijn met wat je bereikt hebt of geldt voor jou dat het, wát je ook doet, nóóit goed genoeg is? Ben je trots op je prestaties of denk je bij jezelf: 'Het had beter gemoeten.'

Weet je van jezelf dat je een perfectionist bent, dan is het misschien een goed idee om daar eens echt naar te kijken en te zien wat er onder de oppervlakte speelt. Ik wil je daar als in hsp gespecialiseerde coach uiteraard graag bij helpen.